นโยบายการปกครองเมืองสงขลาในสมัยรัตนโกสินทร์ (พ.ศ. 2325 - 2439)

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้เป็นการศึกษาวิเคราะห์ถึงนโยบายการปกครองเมืองสงขลาในสมัยรัตนโกสินทร์ระหว่าง พ.ศ. 2325-2439 ซึ่งเป็นช่วงที่เมืองสงขลาเริ่มปรากฏความสำคัญเท่าเทียมเมืองนครศรีธรรมราช และมีบทบาทความสำคัญแทนที่เมืองนครศรีธรรมราช โดยทำหน้าที่ควบคุมหัวเมืองใกล้เคียงและหัวเมืองประเทศราชภาคใต้ การปกครองเมืองสงขลามีส่วนสัมพันธ์กับการปกครองหัวเมืองภาคใต้ กล่าวคือเมืองสงขลามีความสำคัญขึ้นมา เนื่องจากนโยบายของรัฐบาลกลางที่ต้องการปกครองหัวเมืองภาคใต้ให้ใกล้ชิดยิ่งขึ้น จึงมีการกำหนดให้เมืองสงขลามีบทบาทในการควบคุมหัวเมืองประเทศราชภาคใต้ การศึกษาเรื่องนี้ต้องการศึกษาควบคู่กับนโยบายปกครองหัวเมืองภาคใต้ เพื่อชี้ให้เห็นถึงปัญหาการปกครองหัวเมืองอันเกิดจากสาเหตุปัจจัยต่าง ๆ หลายประการ เป็นผลให้รัฐบาลกลางต้องดำเนินนโยบายการปกครองอย่างใกล้ชิด อีกทั้งสาเหตุจากความแตกแยกระหว่างตัวเจ้าเมือง รัฐบาลกลาง ตลอดจนสถานการณ์เฉพาะหน้าที่เป็นแรงผลักดันให้รัฐบาลต้องเปลี่ยนแปลงนโยบายการปกครองเพื่อให้การควบคุมเป็นไปอย่างใกล้ชิดมากขึ้น และผลบั้นปลายคือรัฐบาลกลางสามารถดำเนินการปฏิรูปมณฑลนครศรีธรรมราชได้สำเร็จ สำหรับขอบเขตการศึกษานั้นกำหนดตั้งแต่เริ่มรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในปี พ.ศ. 2439 เป็นปีสิ้นสุด เพราะตั้งแต่นั้นมาเมืองสงขลาได้รวมอยู่ในรูปการปกครองมณฑลนครศรีธรรมราช อันประกอบด้วยเมืองนครศรีธรรมราช สงขลา และพัทลุง ผลการวิจัยสรุปได้ว่า การดำเนินนโยบายปกครองสงขลาในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น (พ.ศ. 2325-2439) มีลักษณะเป็นนโยบายแบบการแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้า ซึ่งขึ้นอยู่กับความพอพระราชหฤทัยของพระมหากษัตริย์ ความสามารถของเจ้าเมือง ตลอดจนสถานการณ์ภายในประเทศ ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว นโยบายในการปกครองเริ่มมีความผูกพันใกล้ชิดกับหัวเมืองมากขึ้น รัฐบาลกลางมีนโยบายในการจัดการปกครองหัวเมืองเหล่านี้รัดกุมขึ้น โดยนำการปฏิรูปมณฑลเทศาภิบาลเข้าไปใช้ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในปี พ.ศ. 2439 เริ่มด้วยการปฏิรูปมณฑลนครศรีธรรมราช ซึ่งรวมการปกครองเมืองสงขลาเข้าเป็นส่วนหนึ่งของมณฑลด้วย