วิเคราะห์ปรัชญา "ประจักษนิยมแบบจัด" ของ วิลเลียม เจมส์

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้มีจุดมุ่งหมายที่จะศึกษาความคิดสำคัญๆ ในปรัชญา “ประจักษนิยมแบบจัด” ของวิลเลียม เจมส์ ในด้านอภิปรัชญาและทฤษฎีความรู้ ทั้งนี้เพื่อวิเคราะห์ความแตกต่างระหว่างความคิดของเจมส์กับลัทธิ “ประกจักษนิยมเดิม” ผลของการวิเคราะห์สรุปได้ว่า ทัศนะของเจมส์เป็นการปรับปรุงลัทธิประจักษนิยมเดิมให้เหมาะสมยิ่งขึ้น กล่าวคือ ประจักษนิยมเดิมเชื่อว่าความสัมพันธ์ระหว่างวัตถุไม่มีจริง แต่เจมส์กล่าวว่า ความสัมพันธ์ระหว่างวัตถุเป็นประสบการณ์ของเราเช่นเดียวกับวัตถุ ด้วยเหตุนี้สิ่งต่างๆ จึงมีความเกี่ยวเนื่องกันภายในโลกแห่งความหลายหลากดังนั้นประสบการณ์ของเราจึงต่อเนื่องกันเป็นกระแสทั้งวัตถุและความสัมพันธ์ จิตเป็นผู้แยกความแตกต่างโดยการตีความให้เป็นมโนภาพ นอกจากนี้เจมส์ยังเสนอด้วยว่า ความคิดและวัตถุไม่มีความแตกต่างกัน เพราะทั้งสองคือ “ประสบการณ์บริสุทธิ์” ซึ่งมีบทบาทแตกต่างกัน คือ บทบาทของความสำนึกที่เป็นผู้รู้ และบทบาทของวัตถุซึ่งเป็นสิ่งที่ถูกรู้ โดยนัยนี้ไม่มีรูปธรรมทางจิตหรือวิญญาณ มีแต่กระแสของ “ความคิด” หรือกระแสของ “ความสำนึก” ซึ่งทำหน้าที่รับความรู้สึกโดยที่ความสำนึกเกิดขึ้นและสลายไปโดยมีความสำนึกใหม่เกิดขึ้นแทนที่ต่อเนื่องกันตลอดเวลา อีกประการหนึ่ง เจมส์ขยายประสบการณ์ของมนุษย์ออกไปจากประสบการณ์ในวัตถุหรือผัสสะ เขายอมรับประสบการณ์ทางศาสนาว่าเป็นประสบการณ์โดยตรงของแต่ละคนในวัตถุประเภทความคิด เจมส์อธิบายพระเจ้าว่าคืออุดมคติซึ่งเป็นผลมาจากรแรงผลักดันของจิตใต้สำนึกของมนุษย์นั่นเอง ส่วนประจักษนิยมเดิมไม่ได้อธิบายการมีอยู่ของพระเจ้าในแง่ของประสบการณ์ หรือเชื่อว่าพระเจ้าเป็นสิ่งที่ประสบการณ์ของมนุษย์ไม่อาจเข้าถึงได้ ดังนั้นจึงอาจกล่าวได้ว่า ปรัชญาของเจมส์เป็น “แบบจัด” จริงในแง่ที่ยอมรับสิ่งที่ประจักษนิยมเดิมไม่ยอมรับข้อเสนอแนะในการวิจัยครั้งต่อไปอาจศึกษาทัศนะและงานของนักปฏิบัตินิยมในระยะหลังจากเจมส์เพื่อเข้าใจพัฒนาการของลัทธิปฏิบัตินิยม หรืออาจศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างความคิดของเจมส์กับจอห์น ดิวอี้ ( John Dewey ) เพื่อเป็นประโยชน์ในการศึกษาปรัชญาการศึกษาปฏิรูปนิยม ( Reconstructionism ) ของดิวอี้ให้กว้างขวางขึ้นซึ่งมีอิทธิพลต่อระบบปรัชญาการศึกษาไทย