ภูมิทัศน์เพื่อการบำบัดจิตใจ

Abstract

การวิจัยมีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างความรู้และความเข้าใจเรื่องการออกแบบภูมิทัศน์เพื่อลดความเครียดและส่งเสริมสุขภาพจิตของคนในสังคม ส่งผลให้งานภูมิทัศน์ดังกล่าวสามารถช่วยบำบัดจิตใจ ทำให้คนมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ในการศึกษาได้เก็บข้อมูลจากการทบทวนวรรณกรรมและกรณีศึกษาโครงการต่างๆที่เกี่ยวข้องเพื่อสรุปเป็นแนวทางในการออกแบบภูมิทัศน์เพื่อการบำบัดจิตใจ และนำข้อสรุปที่ได้มาวิเคราะห์กับงานออกแบบภูมิทัศน์ของไทยโครงการต่างๆที่สนับสนุนการบำบัดจิตใจ จากการศึกษาพบว่าองค์ความรู้ในการออกแบบภูมิทัศน์เพื่อการบำบัดจิตใจมากจาก 3 แนวทาง ได้แก่ แนวทางการออกแบบตามประเพณีที่สั่งสมมาจากอดีต ซึ่งตอบสนองสภาพธรรมชาติและปรัชญาความเชื่อในท้องถิ่น แนวทางด้านชีววิทยาและนิเวศวิทยา ซึ่งสร้างความรู้สึกสบายจากการสภาพแวดล้อมที่ส่งเสริมความเป็นอยู่ที่ดี และแนวทางที่ให้ความสำคัญกับบุคคล ซึ่งคำนึงถึงการเคลื่อนไหวทางสรีระ การสนับสนุนทางสังคมและการตอบสยองต่อสภาพธรรมชาติที่น่าพอใจ ซึ่งสามารถสรุปประเด็นของการออกแบบภูมิทัศน์ได้ 2 ประเด็นหลัก คือ ประเด็นที่เกี่ยวข้องกับความรู้สึก (ความรู้สึกว่าสามารถควบคุมได้และความเป็นส่วนตัว การสนับสนุนทางสังคม การเคลื่อนไหวทางสรีระ และการเข้าถึงธรรมชาติและสิ่งเบี่ยงเบนความสนใจที่ดี) และประเด็นเกี่ยวกับการออกแบบกายภาพ (แนวคิดในเรื่องสิ่งเร้าในการบำบัดจิตใจ การออกแบบภูมิทัศน์ที่สร้างความพึงพอใจและภูมิทัศน์ที่มนุษย์ชอบ) ทั้งนี้เมื่อนำหลักการดังกล่าวมาวิเคราะห์กับกรณีศึกษาของไทยพบว่า ส่วนมากงานออกแบบภูมิทัศน์ของไทยมีการคำนึงถึงความรู้สึกว่าสามารถควบคุมได้และความเป็นส่วนตัว รวมทั้งการเข้าถึงธรรมชาติและสิ่งเบี่ยงเบนที่ดีในการออกแบบ โดยประเด็นอื่นๆจะให้ความสำคัญรองลงมา ส่วนประเด็นที่เกี่ยวกับการออกแบบกายภาพนั้นงานออกแบบภูมิทัศน์ของไทยมีการคำนึงถึงการบำบัดจิตใจอยู่บ้าง โดยมีความแตกต่างบางประการเช่น ไม่นำเรื่องการรับรู้รสในการบำบัดมาใช้ ไม่คำนึงถึงสีในการบำบัดจิตใจเท่าที่ควร การออกแบบที่เน้นร่มเงาและรูปร่างของเงามากกว่าการรับแสงโดยตรง มีการใช้น้ำเป็นองค์ประกอบที่เด่นชัด การใช้สัญลักษณ์ทางพุทธศาสนามาใช้บำบัดจิตใจ เป็นต้น โดยสามารถสรุปได้ว่าแนวทางการออกแบบภูมิทัศน์เพื่อการบำบัดจิตใจจะต้องประกอบด้วยประเด็นหลัก ดังนี้คือ การออกแบบให้เกิดการกระตุ้นความรู้สึกอย่างเหมาะสม โดยคำนึงถึงความสมดุลของสิ่งเร้าด้านเสียง กลิ่น สัมผัส ภาพ และรส โดยเฉพาะการกระตุ้นทางสายตาด้วยภาพที่มีความหลากหลายและความวับซ้อนขององค์ประกอบที่ดึงดูดความสนใจ การจัดองค์ประกอบของพื้นที่ให้เกิดการรับรู้อย่างมีแบบแผน เอกภาพ ความสมดุล และจังหวะ ที่สร้างความพอใจและเป็นการเบี่ยงเบนความสนใจให้สายตาจับผิดและติดตามภาพนั้นได้อย่างไม่เบื่อ การออกแบบพื้นที่โอบล้อมที่สร้างความลึกลับและน่าพอใจ ซึ่งจะสร้างความรู้สึกคุ้นเคยและปลอดภัย รวมทั้งสร้างกรอบทางสายตาที่รับรู้ภาพรวมได้ง่ายและน่าค้นหา ซึ่งเป็นการเบี่ยงเบนความสนใจให้อยู่ในปัจจุบัน และการออกแบบให้มีองค์ประกอบที่มนุษย์ชอบและสื่อความหมายทางสัญลักษณ์ ซึ่งจะสร้างความพึงพอใจตามสัญชาติญาณและการสั่งสมทางความคิด และความเชื่อของวัฒนธรรมนั้นๆ