คุณค่าเชิงวรรณคดีเรื่องขุนช้างขุนแผน

Abstract

วัตถุประสงค์สำคัญของการค้นคว้า และพิจารณาศึกษาบทขับเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ในการทำวิทยานิพนธ์คือ เพื่อหาคุณค่าทางวรรณคดีในด้านต่างๆ ที่ปรากฏในบทขับเสภาเรื่องนี้ ทั้งในส่วนที่เป็นคุณค่าในเนื้อหาสาระของเรื่องโดยตรง และคุณค่าทางด้านอื่นๆ ซึ่งเกี่ยวข้องกับวรรณคดีเรื่องนี้ บทที่ 1 กล่าวถึงความเป็นมาของปัญหา โดยเริ่มตั้งแต่แรงบันดาลใจให้ผู้เขียนสนใจศึกษาบทขับเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตลอดจนประโยชน์ที่จะได้รับจากการค้นคว้าวิจัย เนื่องจากวรรณคดีเรื่องนี้ได้รับการยกย่องว่าเป็นยอดแห่งบทขับเสภา มีผู้นิยมอ่านกันแพร่หลาย และเป็นที่รู้จักดีทั้งในหมู่คนไทยและชาวต่างชาติ ความสำคัญอีกประการหนึ่งคือเป็นแบบเรียนวรรณคดีไทยในการศึกษาหลายระดับ อนึ่ง วรรณคดีเรื่องนี้สะท้อนให้เห็นการดำเนินชีวิต ความนึกคิด ค่านิยมและสภาพความเป็นอยู่ของชาวไทยโดยทั่วไปในอดีตอย่างแจ่มชัด ดังนั้นการวิจัยจึงเป็นการวิเคราะห์หาคุณค่าของวรรณคดีเรื่องนี้ให้เห็นเด่นชัดยิ่งขึ้น อันจะเป็นประโยชน์แก่ผู้สนใจศึกษาเรื่องนี้ต่อไป บทที่ 2 กล่าวถึงตำนานของเรื่องขุนช้าง ขุนแผน ซึ่งสันนิษฐานว่ามีเค้าเรื่องจริงเกิดขึ้นเมื่อประมาณรัชสมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 แห่งกรุงศรีอยุธยา แต่บทขับเสภาฉบับที่นิยมใช้กันในปัจจุบัน ได้มีขึ้นรัชกาลที่ 2 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ นอกจากนี้เป็นความอธิบายลักษณะของเสภา นิยาย เครื่องดนตรีประกอบ การขับเสภา ตลอดจนสาระสำคัญที่เกี่ยวเนื่องกับบทขับเสภาเรื่องนี้ บทที่ 3 เป็นการพิจารณาคุณค่าของบทขับเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผนในแง่มุมต่างๆ โดยเริ่มตั้งแต่ความดีเด่น ในเชิงกวีนิพนธ์ด้านสำนวนภาษา กวีโวหาร ภาพพจน์ อารมณ์สะเทือนใจ และกวีทัศนะ โดยผู้เขียนได้ใช้แนวทางการศึกษาคำประพันธ์ร้อยกรองที่นิยมกันมาคือ หลักอลังการศาสตร์ประการหนึ่ง และได้ใช้ทฤษฏีการศึกษาวรรณคดีในเชิงปฏิบัติ (Practical Criticism) เข้าช่วยในการศึกษาอีกประการหนึ่ง ต่อจากนี้เป็นการศึกษากลวิธีในการดำเนินเรื่องคือแก่นเรื่องและลักษณะตัวละคร กวีได้เสนอแก่นเรื่องสำคัญอันได้แก่แนวคิดทางพุทธศาสนาในข้อที่ว่า สรรพสิ่งทั้งหลายเป็นอนิจจัง ไม่เที่ยงแท้แน่นอน มีการเกิดแล้วก็มีการดับวนเวียนกันอยู่เป็นวัฏสังสาร ส่วนการศึกษาตัวละครนั้น ผู้เขียนเห็นว่ากวีได้เสนอตัวละครหลายแบบแตกต่างกัน พฤติกรรมของตัวละครซึ่งเป็นสามัญชนเหล่านี้ได้สะท้อนให้เห็นถึงวิถีการดำเนินชีวิตของชาวไทยในอดีตและให้แง่คิดอันเป็นคติแก่ผู้อ่าน พฤติกรรมของตัวละครมีส่วนสร้างอารมณ์สะเทือนใจทำให้ผู้อ่านซาบซึ้งประทับใจตอนสุดท้ายของบทนี้ผู้เขียนได้กล่าวถึงลักษณะสังคม ค่านิยมของสังคม ดังที่ปรากฏในเรื่อง โดยใช้วิชาสังคมวิทยาเข้าช่วยในการศึกษาและได้กล่าวถึงการปกครอง และความสำคัญของพุทธศาสนาในสังคมไทยในอดีตอีกด้วย โดยกล่าวถึงพุทธปรัชญาที่สำคัญบางประการ บทที่ 4 เป็นการสรุปคุณค่าของเรื่องขุนช้างขุนแผน ผู้เขียนได้ให้ข้อเสนอแนะสำหรับผู้ที่สนใจจะศึกษาวรรณคดีสำคัญของชาติเรื่องนี้ ข้อเสนอแนะที่ผู้เขียนเน้นความสำคัญคือ การศึกษาโดยใช้วิชาการทางดนตรี หรือวิชาวรรณคดีเปรียบเทียบ ศึกษาบทขับเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน สำนวนต่างๆ อย่างละเอียดต่อไป