สภาพการอยู่อาศัยของแรงงานต่างด้าว : กรณีศึกษาชุมชนมหาชัยนิเวศน์ ตำบลโคกขาม จังหวัดสมุทรสาคร

Abstract

จากแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติที่สืบเนื่องต่อกันมาหลายฉบับ ทำให้ประเทศไทยขยายระดับของอุตสาหกรรมออกไปอย่างรวดเร็ว ก่อให้เกิดปัญหาเรื่องของแรงงานที่ขาดแคลนจนเกิดแรงงานข้ามชาติหลั่งไหลเข้ามาในประเทศไทย โดยจังหวัดสมุทรสาครเป็นจังหวัดในปริมณฑลของกรุงเทพฯ ที่มีสัดส่วนจำนวนแรงงานข้ามชาติเป็นจำนวนมาก ทำให้มีแรงงานข้ามชาติเข้าไปอาศัยอยู่ในหมู่บ้านจัดสรรโดยยากต่อการตรวจสอบ ชุมชนที่ได้คัดเลือกมานี้เดิมเคยเป็นบ้านจัดสรร แต่ในปัจจุบันแปรสภาพไปเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของแรงงานข้ามชาติกว่า 4,000 ครัวเรือน โดยมีที่อยู่อาศัยหลายประเภทอยู่ปะปนกัน จึงเห็นว่าหากได้มีการศึกษาน่าจะเป็นประโยชน์ต่อการกำหนดนโยบายและวางแผนที่อยู่อาศัย สำหรับแรงงานข้ามชาติได้ต่อไป โดยการมีวัตถุประสงค์ในการศึกษาสภาพแวดล้อมทางกายภาพของที่อยู่อาศัย ลักษณะทางเศรษฐกิจสังคมของผู้อยู่อาศัยที่เป็นแรงงานข้ามชาติ ศึกษาปัญหาในการอยู่อาศัยและจัดทำข้อเสนอแนะโดยการลงเก็บข้อมูลภาคสนาม โดยการสำรวจและสัมภาษณ์กลุ่มตัวอย่างที่อยู่อาศัย 48 หน่วย และสัมภาษณ์กลุ่มตัวอย่าง 782 ครัวเรือน จากการสำรวจพบว่าที่อยู่อาศัยภายในชุมชนนั้นแบ่งออกได้เป็น 6 ประเภทตามสภาพการอยู่อาศัย โดยพบว่ารูปแบบของหน่วยที่อยู่อาศัยส่วนใหญ่เป็นประเภทอาคารพักอาศัยรวม โดยแบ่งเป็นห้องเช่าซึ่งส่วนใหญ่มีขนาดพื้นที่ห้อง 13-15 ตารางเมตร ขนาดพื้นที่ห้องน้ำ 1.5-3.0 ตารางเมตร ใช้พื้นที่เพื่อการอยู่อาศัยเพียงอย่างเดียว เมื่อพิจารณาสภาพการอยู่อาศัยโดยรวมของหน่วยพักอาศัย ตามเกณฑ์มาตรฐาน พบว่า หน่วยที่อยู่อาศัยของแรงงานข้ามชาติมีสภาพต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน เมื่อพิจารณาโดยอ้างอิงเกณฑ์ในการจำแนกสภาพการอยู่อาศัยของแรงงานไทยนั้น พบว่าอยู่ในเกณฑ์แค่ปานกลางไปจนถึงต่ำกว่ามาตรฐาน ทางด้านผู้อยู่อาศัยพบว่า แรงงานคนข้ามชาติส่วนใหญ่เป็นเพศหญิงมากกว่าเพศชาย อายุอยู่ระหว่าง 18-30 ปี มีสถานภาพสมรสมากที่สุด โดยมีภูมิสำเนาเดิมมาจากเมืองมะละแหม่ง จากสาธารณรัฐแห่งสหภาพพม่า อยู่ในประเทศไทย 1-5 ปี อาศัยอยู่รวมกัน 7-8 คนต่อหนึ่งหน่วยอาศัย ส่วนใหญ่มีอาชีพเป็นแรงงานในโรงงานอุตสาหกรรมครัวเรือนมีรายได้ 5,001-7,500 บาทต่อเดือน มีรายได้เพียงพอกับค่าใช้จ่ายแต่ไม่มีเงินเก็บ มีปัญหาเกี่ยวกับการอยู่อาศัยในหน่วยที่พักอาศัยคือ (1) ปัญหาทางด้านความปลอดภัยเนื่องจากมีการรวมอยู่อาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก และเสี่ยงต่อการเกิดอัคคีภัย (2) ความไม่ถูกสุขลักษณะและความสกปรกโดยเฉพาะห้องน้ำ ห้องส้วม และปัญหาของขยะที่ไม่มีการดูแลอย่างทั่วถึง รวมทั้งความไม่ได้มาตรฐานของแสงสว่างและการระบายอากาศภายในที่พักอาศัย น้ำประปาไม่เพียงพอต่อความต้องการ รวมทั้งมีน้ำเค็มไหลปะปนจนไม่สามารถนำมาใช้ในชีวิตประจำวันได้ (3) ความหนาแน่นของประชากรต่อหน่วยพักอาศัยมากเกินไป สภาพอาคารทรุดโทรม มีจุดทิ้งขยะเพียงพอ แต่มีการจัดเก็บขยะไม่ทั่วถึง (4) ความต้องการและการขาดแคลนที่พักอาศัยของแรงงาน โดยปัจจัยในการเลือกที่พักอาศัยนั้นขึ้นอยู่กับปัจจัยหลักคือ ความสะดวกและใกล้แหล่งงาน ข้อเสนอแนะจากงานวิจัยคือ (1) รัฐควรเข้ามาจัดการแก้ไขปัญหาอย่างเร่งด่วน โดยการจัดทำฐานข้อมูลของแรงงานข้ามชาติ ให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น (2) ทั้งผู้ประกอบการโรงงานและผู้ประกอบการด้านที่อยู่อาศัย ควรร่วมรับผิดชอบจัดหาที่อยู่ให้กับแรงงานของตน (3) NGO ต้องช่วยกันยกระดับความสัมพันธ์ของคนในชุมชน (4) ตัวแรงงานที่อาศัยอยู่ในชุมชน ควรมีการจัดตั้งคณะกรรมการบริหารชุมชน เพื่อให้คนในชุมชนเห็นคุณค่าของการมีที่พักอาศัยที่ดีและเหมาะสม ถูกสุขลักษณะ (5) ควรแก้ปัญหาเร่งด่วนอย่าง เช่น ปัญหาน้ำเค็มไหลปะปนกับน้ำประปา หรือปัญหาขยะเน่าเสียที่มีผลกระทบต่อสุขอนามัยของคนในชุมชน โดยการแก้ปัญหาจะเป็นไปได้นั้น จำเป็นต้องได้ความร่วมมือจาก(1) ตัวผู้อยู่อาศัย (2) หน่วยงานท้องถิ่น (3) หน่วยงานที่เกี่ยวข้องในระดับจังหวัดและระดับส่วนกลาง (การเคหะฯ) และสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (4) ผู้ประกอบการ เพื่อช่วยกันแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นในปัจจุบันรวมทั้งลดปัญหาที่จะเกิดขึ้นในอนาคตอีกด้วย