ปัญหาทางกฎหมายของการผันน้ำจากแม่น้ำโขง : ศึกษากรณีโครงการ โขง ชี มูล

Abstract

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยเป็นภูมิภาคที่ประสบปัญหาภัยแล้งอยู่เป็นประจำ ทำให้ประชาชนที่อาศัยอยู่ในภูมิภาคนี้ได้รับความเดือดร้อน เนื่องจากการขาดแคลนน้ำเพื่อใช้ในการอุปโภค บริโภคและการเกษตร ดังนั้น กรมพัฒนาและส่งเสริมพลังงาน กระทรวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม จึงได้จัดโครงการ โขง ชี มูล ขึ้นมา เพื่อใช้แก้ปัญหาการขาดแคลนน้ำที่เกิดขึ้น โดยมีแผนการที่จะผันน้ำจากแม่น้ำโขง เข้ามาใช้ภายประเทศ และเก็บกักน้ำจากแม่น้ำมูลและแม่น้ำชี ซึ่งเป็นสาขาของแม่น้ำโขงไว้ภายในประเทศก่อนที่จะปล่อยให้ไหลลงสู่แม่น้ำโขง แต่เนื่องจากแม่น้ำโขงเป็นแม่น้ำระหว่างประเทศ ซึ่งตามกฎหมายระหว่างประเทศถือว่าทุกรัฐริมฝังแม่น้ำระหว่างประเทศมีสิทธิใช้น้ำได้อย่างเท่าเทียมกัน ดังนั้น การดำเนินโครงการโขง ชี มูล จึงก่อให้เกิดประเด็นทางกฎหมายระหว่างประเทศ คือ 1. ประเทศไทยมีสิทธิผันน้ำจากแม่น้ำโขงเข้ามาใช้ภายในประเทศตามแผนของโครงการได้หรือไม่ 2. ประเทศไทยมีสิทธิกักน้ำจากแม่น้ำมูล แม่น้ำชี ซึ่งเป็นสาขาของแม่น้ำระหว่างประเทศ ไว้ใช้ภายในประเทศหรือไม่ ในการพิจารณาประเด็นปัญหาทั้งสองประการนี้ จะต้องพิจารณาจากข้อตกลงความร่วมมือในการพัฒนากลุ่มแม่น้ำโขงที่ยั้งยืน พ.ศ. 2538 ซึ่งเป็นสนธิสัญญาที่กำหนดสิทธิและหน้าที่เกี่ยวกับการใช้น้ำจากแม่น้ำโขง ที่มีผลผูกพันประเทศภาคี ได้แก่ ประเทศไทย ลาว กัมพูชา และเวียดนาม จากการพิจารณาถึงหลักเกณฑ์ที่ปรากฏในข้อตกลงนี้ สรุปได้ว่า 1. ประเทศไทยมีสิทธิผันน้ำจากแม่น้ำโขงเข้ามาใช้ในประเทศไทยตามแผนงานโครงการ โขง ชี มูล ได้ เพราะเป็นการใช้สิทธิอย่างเป็นธรรมและสมเหตุสมผล ตามที่กำหนดไว้ในข้อตกลงแล้ว 2. ประเทศไทยมีสิทธิกักน้ำจากแม่น้ำมูล แม่น้ำชี ไว้ใช้ภายในประเทศได้ เพราะแม่น้ำทั้งสองนี้อยู่ภายในดินแดนของประเทศไทย จึงตกอยู่ภายใต้อธิปไตยของประเทศไทย แต่การใช้น้ำจากแม่น้ำทั้งสองสายนี้จะต้องสอดคล้องกับหลักเกณฑ์ว่าด้วยการใช้น้ำอย่างเป็นธรรม ตามที่กำหนดไว้ในข้อตกลงด้วย