การทดสอบฤทธิ์ความเป็นพิษของพืชซึ่งเป็นพิษต่อปลาบางชนิดด้วยไรสีน้ำตาล (ไบรน์ชริมพ์)

Abstract

ในการเสาะหาสารที่ออกฤทธิ์ทางชีวภาพจากพืชที่มีพิษต่อปลา โดยใช้สารสกัดเอทานอลจากต้นมะไฟนกคุ่ม Ammannia baccifera Linn., ต้นผักไผ่น้ำ Polygonum hydropiper Linn. และเมล็ดมะคำดีควาย Sapindus rarak DC. จากการทดสอบฤทธิ์ความเป็นพิษที่มีต่อไรสีน้ำตาล พบว่า ต้นมะไฟนกคุ่มแสดงฤทธิ์ความเป็นพิษต่อไรสีน้ำตาลมากที่สุด (LC₅₀, 6 ชม. = 1.94 µg/ml) รองลงมาคือสารสกัดจากเมล็ดมะคำดีควาย (LC₅₀, 6 ชม. = 314.63 µg/ml) และสารสกัดจากต้นผักไผ่น้ำ (LC₅₀, 6 ชม. = 328.04 µg/ml) ตามลำดับ จึงเลือกต้นมะไฟนกคุ่มมาทำการแยกสกัดสารด้วยเฮกเซน, ไดคลอโรมีเทน, เอทิลอะซิเตทและบิวทานอล พบว่า สารสกัดเฮกเซนและเอทิลอะซิเตทให้ฤทธิ์ความเป็นพิษต่อไรสีน้ำตาลสูงสุด (LC₅₀, 6 ชม. = 7.96, 1.02 µg/ml ตามลำดับ) และให้ฤทธิ์ต่อปลาตะเพียนขาวสูงสุดเช่นกัน (LC₅₀, 96 ชม. = 18.42, 6.91 µg/ml ตามลำดับ) จากการแยกสิ่งสกัดเฮกเซนและเอทิลอะซิเตทโดยวิธีคอลัมน์โครมาโทกราฟีสามารถแยกสารออกมาได้ 6 ชนิดคือของผสมสเตียรอยด์ ชนิด Campesterol, Stigmasterol และ β-Sitosterol, 1,4-Naphthoquinone, Lupane triterpenoid, Alkyl trans-4-hydroxycinnamate, 4-Hydroxy-1-oxo-tetrahydronaphthalene และ Stigmasteryl-3-o-β-D-glucopyranoside การวิเคราะห์หาสูตรโครงสร้างของสารเหล่านี้ได้โดยอาศัยสมบัติทางกายภาพ สมบัติทางเคมีและหลักฐานทางสเปกโทรสโกปี สารที่แบกได้พบว่า 1,4-Naphthoquinone, 4-Hydroxy-1-oxo-tetrahydronaphthalene, Lupane triterpeniod และ Alkyl trans-4-hydroxycinnamate มีฤทธิ์ความเป็นพิษต่อไรสีน้ำตาล (LC₅₀, 6 ชม. = 10.56, 17.88, 46.00 และ 166.74 µg/ml ตามลำดับ) นอกจากนี้ 1,4-Naphthoquinone และ 4-Hydroxy-1-oxo-tetrahydronaphthalene ยังมีฤทธิ์ในการยับยั้งการเจริญของแบคทีเรียชนิด Staphylococcus aureus, Salmonella typhi และ Pseudomonas aeruginosa โดยให้ค่า MIC = 2.35, 2.35, 9.38 และ 150, 150, 300 ppm ตามลำดับ และ Alkyl trans-4-hydroxycinnamate ให้ฤทธิ์การยับยั้งเฉพาะเชื้อ S.typhi และ P.aeruginosa เท่านั้น โดยให้ค่า MIC เท่ากับ 250 ppm