คติความเชื่อเรื่องพระร่วงในงานเขียนประวัติศาสตร์ตั้งแต่รัชกาลที่ 1 ถึง รัชกาลที่ 6 (พ.ศ.2325-2468)

Abstract

การศึกษางานเขียนประวัติศาสตร์ไทยเท่าที่ผ่านมาของนักประวัติศาสตร์สมัยปัจจุบัน พบว่าในแต่ละยุคแต่ละสมัยมีลักษณะการเขียน หรือ การอธิบายเพื่อแสดงความสำนึกในอดีตร่วมกัน แต่เมื่อพิจารณาเนื้อหาการเขียนและการอธิบายดังกล่าว ของแต่ละบุคคลและแต่ละสมัยจะพบว่าในเนื้อหาเรื่องเดียวกันของงานเขียนเหล่านี้ มีลักษณะเฉพาะที่ต่างกันไป ขึ้นกับถาวะแวดล้อมและสถานะของผู้เขียนงานนั้น ๆ ลักษณะเช่น นี้ได้ส่งผลต่อสาระของคติความเชื่อ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการเขียนและอธิบายดังกล่าวด้วย ดังเช่น กรณีคติความเชื่อเรื่องพระร่วง ภาวะที่เกิดความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ได้ส่งผลต่อทัศนะและเนื้อหาสาระการเขียนประวัติศาสตร์ในสมัยรัตนโกสินทร์ โดยเฉพาะแนวคิดเกี่ยวกับรัฐและกษัตริย์ ที่ปรากฏในคติความเชื่อเรื่องพระร่วง ซึ่งมีการเขียนและการอธิบายอย่างสืบเนื่องในสมัยรัตนโกสินทร์ด้วย วิทยานิพนธ์นี้จึงมุ่งศึกษาวิวัฒนาการของคติความเชื่อเรื่องพระร่วงที่ปรากฏในงานเขียนประวัติศาสตร์ภายใต้บริบททางสังคม เศรษฐกิจ และการเมือง ตั้งแต่รัชกาลที่ 1 ถึงรัชกาลที่ 6 (พ.ศ. 2325-2468) และวิเคราะห์การนำเสนอแนวคิดเกี่ยวกับรัฐและกษัตริย์ในคติความเชื่อเรื่องพระร่วงที่มีจุดมุ่งหมายต่อการสร้างการรับรู้แก่สมาชิกในสังคม ผลจากการศึกษาวิเคราะห์พบว่าวิวัฒนาการของคติความเชื่อเรื่องพระร่วงที่ปรากฏในงานเขียนประวัติศาสตร์ไทย เริ่มตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก รัชกาลที่ 1 โดยมีลักษณะการเขียนและการอธิบายแบบ “จารีต” (พงศาวดาร) แต่ภายในการเขียนและการอธิบายแบบ “จารีต” นี้ได้มีการเปลี่ยนแปลงบางลักษณะเกิดขึ้นโดยเฉาะมาจากอิทธิพลตะวันตก ความเปลี่ยนแปลงทางภูมิปัญญาสภาพทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ซึ่งส่งผลต่อความเปลี่ยนแปลงโลกทัศน์บางประการชนชั้นนำได้แก่ ความเชื่อมั่นในพลังความสามารถของมนุษย์ และการปรากฏร่องรอยของแนวคิดแบบ โลกวิสัยมนุษย์นิยมเหตุผลนิยม การเปลี่ยนแปลงดังกล่าว มีผลให้ชนชั้นนำเห็นความสำคัญของความสามารถของมนุษย์มากขึ้นดังจะพบว่าความเปลี่ยนแปลงของคติความเชื่อพระร่วงในสมัยรัชกาลที่ 4 และรัชกาลที่ 5 ได้สะท้อนให้เห็นพลังความสามารถของกษัตริย์ในด้านการใช้สติปัญญา และความเป็นผู้นำในศูนย์กลางอำนาจรัฐ รูปแบบของการอธิบายตามแบบจารีต ที่เน้นความเหนือจริงเริ่มถูกปฏิเสธ และเปลี่ยนเป็นการอธิบายโดยใช้เหตุผลและใช้หลักฐานที่ค้นพบมาสนับสนุน ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 6 กระแสความตื่นตัวในเรื่องรัฐชาติ และสภาพปัญหาทางการเมืองทั้งภายในและภายนอก ตลอดจนกระบวนการเรียนรู้ของรัชกาลที่ 6 ส่งผลให้พระองค์ทรงสร้างคติความเชื่อเรื่องพระร่วง ในรูปแบบสัญญลัษณ์ของความเป็นเอกภาพของรัฐชาติ ซึ่งมีรูปธรรมอยู่ที่ชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ โดยทรงนำคติความเชื่อเรื่องพระร่วงมานิพนธ์เป็นบทละครปลุกใจ ตั้งเป็นชื่อ พระพุทธรูป และตั้งเป็นชื่อเรือรบ เป็นต้น