สภาวะทางจิตของผู้ที่เกิดในกามสุคติภพ รูปภพ และอรูปภพตามนัยแห่งอภิธัมมัตถสังคหะ

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาปัญหาเกี่ยวกับการวิเคราะห์จิตของผู้เกิดในกามสุคติภพ รูปภาพ อรูปภพตามนัยแห่งคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะ โดยแยกให้เห็นว่าสิ่งมีชีวิตในภพภูมิต่าง ๆ นอกจากจะแตกต่างกันทางกายภาพแล้วยังแตกต่างกันทางจิตภาพอีกด้วย ความแตกต่างของจิตขึ้นอยู่กับองค์ประกอบของจิตอันได้แก่ เจตสิกต่าง ๆ ที่เข้ามาประกอบทำให้จิตมีสภาพแตกต่างกัน การที่ผู้วิจัยเกือกเสนอปัญหาของจิตในภพ 3 ก็เนื่องจากปัญหาดังกล่าวเป็นปัญหาที่น่าสนใจและยังไม่มีผู้ใดนำเสนอปัญหาในแง่มุมนี้มาก่อน ผู้วิจัยได้ศึกษาและวิเคราะห์สภาวะของจิตในภพ 3 จากพระอภิธัมมัตถสังคหะเป็นหลัก และใช้เอกสารอื่น ๆ ประกอบด้วย เช่น คู่มือการศึกษาพระอภิธัมมัตถสังคหะ และพระสุตตันตปิฎก เป็นต้น นอกจากนี้ยังได้เรียนปรึกษากับผู้รู้เรื่องจิตและเจตสิกหลายท่าน ส่วนสำคัญที่สุดในวิทยานิพนธ์ฉบับนี้ก็คือ การวิเคราะห์สภาวะทางจิตของผู้ที่เกิดในภพ 3 ว่า ในแต่ละภพภูมินั้นมีจิตประเภทใดอยู่บ้างและจิตในแต่ละประเภทนั้นประกอบด้วยเจตสิกอะไรบ้างโดยกาหนดตัวอย่างบุคคลต่าง ๆ ในสถานการณ์ที่เป็นจริงอย่างหนึ่งในช่วงเวลาหนึ่งแล้ววิเคราะห์ให้เห็นว่ามีสภาพทางจิตเป็นอย่างไร มีเจตสิกทั้งที่เป็นกุศล อกุศลและอัพยากตะอย่างไร โดยแยกให้เห็นทีละข้อความแล้วจึงสรุปรวมว่าเป็นจิตประเภทใดและมีเจตสิกเป็นองค์ประกอบจำนวนเท่าไร สิ่งที่ได้รับจากการวิจัยนี้คือ เมื่อเราสามารถแสดงถึงการมีอยู่และองค์ประกอบของจิตก็ทำให้เราทราบถึงสภาวะทางจิตของสัตว์ในภพภูมิต่าง ๆ ว่า แตกต่างหรือคล้ายคลึงกันอย่างไร