องค์ประกอบทางอุทกวิทยาของสระขุดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ของประเทศไทย

Abstract

ความแห้งแล้งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นที่ทราบกันดี และการพัฒนาแหล่งน้ำในลักษณะการขุดสระเก็บกักน้ำ ก็เป็นรูปแบบหนึ่งที่จะใช้แก้ปัญหาความแห้งแล้ง ที่ผ่านมาการศึกษาในเรื่องวัฏจักรของอุทกวิทยาของสระขุดยังไม่มีการศึกษาอย่างจริงจัง ในการศึกษาครั้งนี้ได้เลือกเอาสระขุดที่ขึ้นในบริเวณพื้นที่หมู่บ้านโนนเขวา อ.บ้านฝาง จ.ขอนแก่น เป็นกรณีศึกษา และทำการวัดข้อมูลที่จำเป็นในสนามมาวิเคราะห์หาองค์ประกอบทางอุทกวิทยาทั่วไปเชิงปริมาณและคุณภาพ ในการศึกษาเชิงปริมาณโดยวิธีดุลยภาพของน้ำ พบว่า องค์ประกอบทางอุทกวิทยาในกรณีน้ำไหลเข้าจะมาจากน้ำไหลผิวดิน (54%) น้ำฝนที่ตกลงสระโดยตรง (33%) และกรณีน้ำไหลออกจากระบบสระจะเป็นปริมาณน้ำระเหย (40%) การใช้น้ำ (30%) และซึมออก (20%) ปริมาณน้ำตลอดระยะเวลาศึกษามีแนวโน้มมากขึ้น และปริมาณน้ำเก็บกักจะเพิ่มขึ้นในฤดูฝน และลดลงในฤดูแล้ง แต่ก็มีปริมาณน้ำเพียงพอสำหรับการเกษตรในหน้าแล้ง ปริมาณนำไหลเข้าสู่สระจากน้ำไหลผิวดินจะตกปริมาณ 3%-6% จากปริมาณฝนทั้งหมดที่ตกในพื้นที่รับน้ำในช่วงฤดูฝน ในการศึกษาเชิงคุณภาพด้วยวิธีดุลยภาพของเกลือพบว่า องค์ประกอบทางอุทกวิทยาที่มีส่วนของเกลือเข้าสู่สระจะมาจากเกลือที่ไหลมากับน้ำไหลผิวดิน (73%) และส่วนที่พาเกลือออกกับน้ำที่ซึมออกสู่น้ำใต้ดิน (42%) และเกลือที่ออกไปกับการใช้น้ำ (36%) ปริมาณเกลือจะเพิ่มมากในช่วงเก็บกักน้ำของฝนแรก และค่อนข้างจะคงสภาพอยู่ที่ความเข้มข้นเฉลี่ย 1.5 มก./ลิตร โดยจะสูงขึ้นเล็กน้อยในช่วงฤดูแล้งเนื่องจากการระเหยของน้ำ แนวโน้มของความเค็มจะค่อยๆลดลง และจะลดลงมากขึ้นถ้ามีการใช้น้ำมากขึ้น การพัฒนาแหล่งน้ำขนาดเล็กโดยการขุดสระเก็บกักน้ำ เป็นรูปแบบหนึ่งในการแก้ปัญหาความขาดแคลนน้ำ โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ แต่การขุดสระควรจะพิจารณาขนาดพื้นที่รับน้ำระดับน้ำใต้ดิน ความเค็มของน้ำใต้ดิน และปริมาณฝนประกอบด้วย