Integrated ecological approach for sustainable watershed management : a case study on petchaburi watershed, Thailand

Abstract

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อค้นหาตัวบ่งชี้ทางนิเวศวิทยา และทางเศรษฐสังคมที่สามารถนำมาผสมผสานเพื่อเป็นแผนปฏิบัติการในการจัดการลุ่มน้ำที่ยังยืน โดยแบ่งลุ่มน้ำเพชรบุรีออกเป็น 3 ระบบย่อย คือ บริเวณลุ่มน้ำตอนบน บริเวณเขื่อนแก่งกระจานและบริเวณลุ่มน้ำตอนล่างจนถึงบริเวณปากแม่น้ำตามลำดับ ผลการศึกษาบ่งชี้ว่า ลุ่มน้ำทั้ง 3 ระบบย่อย มีสภาพทางนิเวศวิทยาที่แตกต่างกัน โดยอาศัยหลักการการนำเข้าและส่งออก โดยพบว่า ลุ่มน้ำระบบย่อยที่ 1 และลุ่มน้ำระบบย่อยที่ 3 มีสารอาหารออกจากระบบเป็นปริมาณมาก พบว่า ปริมาณไนเตรท-ไนโตรเจนที่นำเข้าและออกจากระบบนิเวศย่อย มีความแตกต่างกันในแต่ละระบบนิเวศย่อยที่ 1,2 และ 3 เรียงตามลำดับคือ 47.46 ± 44.04 และ 6.77 ± 6.72, และ 6.77 ± 6.72 และ 4.50 ± 7.16, 4.50 ± 7.16 และ 54.20 ± 51.11 / 62.90 ± 51.87 ug/l ปริมาณฟอสเฟต-ฟอสฟอรัส ที่นำเข้าและออกจากระบบนิเวศย่อย มีความแตกต่างกันในแต่ระบบนิเวศย่อยที่ 1, 2 และ 3 เรียงตามลำดับคือ 6.67 ± 5.44 และ 2.66 ± 2.24, และ 2.66 ± 2.24 และ 1.99 ± 3.31, 1.99 ± 3.31 และ 84.70 ± 34.98 / 88.96 ± 29.18 ug/l ผลการศึกษาบ่งชี้ว่า สารอาหารที่เข้าสู่ระบบ และออกจากระบบของระบบนิเวศย่อยที่ 1 และ 3 ไม่สมดุลกัน ส่วนในระบบนิเวศย่อยที่ 2 สารอาหารที่เข้าสู่ระบบและออกจาระบบมีความสมดุลกัน เมื่อพิจารณาความเข้มข้นของคลอโรฟิลล์ เอ พบว่าปริมาณคลอโรฟิลล์ เอ มีความสัมพันธ์เชิงบวกกับปริมาณไนเตรท-ไนโตรเจนอย่างมีนัยสำคัญยิ่งที่ระดับ p = 0.05 โดยมีค่าความเข้มข้นของคลอโรฟิลล์ เอ ที่จุดน้ำเข้า และออกจากระบบในระบบนิเวศย่อยที่ 1, 2 และ 3 เรียงตามลำดับคือ 1.33 ± 0.98 และ 9.77 ± 5.22, 9.77 ± 5.22 และ 16.16 ± 9.69, 16.16 ± 9.69 และ 93.58 ± 28.91 / 44.35 ± 18.34 mg/m3 เมื่อพิจารณาระบบนิเวศลุ่มน้ำเพชรบุรีโดยรวมแล้วบ่งชี้ว่าระบบสูญเสียปริมาณสารอาหารออกจากระบบเป็นปริมาณ ดังนั้น การใช้ปริมาณคลอโรฟิลล์ เอ ปริมาณไนเตรท-ไนโตรเจน และปริมาณฟอสเฟต-ฟอสฟอรัส จึงเป็นดัชนีที่สามารถใช้ตรวจสอบสภาวะทางนิเวศวิทยาของลุ่มน้ำแต่ละระบบย่อย นอกจากนั้น ปริมาณไนเตรท-ไนโตรเจนและฟอสเฟต-ฟอสฟอรัส ยังสัมพันธ์กับแพลงก์ตอนพืชที่เป็นกลุ่มเด่น ตลอดจนค่าตะกอนแขวนลอย สามารถใช้พิจารณาร่วมกัน เพื่อการติดตามตรวจสอบสภาพของระบบนิเวศลุ่มน้ำ และระบบนิเวศลุ่มน้ำระบบย่อยได้ชัดเจนยิ่งขึ้น ปัญหาสำคัญของลุ่มน้ำเพชรบุรี คือ ปัญหาคุณภาพน้ำและดินเสื่อมโทรมลง การใช้ปุ๋ยเกินความจำเป็นซึ่งทำให้ต้องเสียค่าใช้จ่ายเพื่อการเกษตรสูง การพังทลายของดิน และการตั้งถิ่นฐานเพิ่มขึ้นในบริเวณพื้นที่ต้นน้ำ เพื่อแก้ปัญหาเหล่านี้ ข้อมูลทางเศรษฐสังคมและรูปแบบการใช้ที่ดิน ได้ถูกนำมาพิจารณาร่วมกันด้วยหลักการองค์รวมของทั้งระบบลุ่มน้ำ การศึกษาด้านเศรษฐสังคมด้วยการสัมภาษณ์ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในลุ่มน้ำจำนวน 409 คน ในลุ่มน้ำเพชรบุรี ผลการศึกษาที่บูรณาการดัชนีทางนิเวศวิทยา เศรษฐสังคมและรูปแบบการใช้ที่ดินนำไปสู่กรอบของแผนการจัดการลุ่มน้ำที่ยั่งยืน ซึ่งมีความเหมาะสมและสามารถนำไปปฏิบัติได้