การประเมินความเสี่ยงภัยการขาดแคลนน้ำในพื้นที่เมืองอุดรธานี

Abstract

ปัจจุบันภาคตะวันออกเฉียงเหนือประสบกับปัญหาความแห้งแล้งรุนแรงและยาวนานมากขึ้นส่งผลให้น้ำในแหล่งน้ำหลักของจังหวัดอุดรธานีมีปริมาณน้อยลง ผนวกกับการเจริญเติบโตของเศรษฐกิจอย่างรวดเร็วของจังหวัดอุดรธานีในการเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจและการคมนาคมของภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนและภูมิภาคอินโดจีน ส่งผลให้พื้นที่เมืองจังหวัดอุดรธานีมีความต้องการน้ำสูงขึ้น ทำให้ปัญหาการขาดแคลนน้ำเป็นหนึ่งในอุปสรรคที่สำคัญในการพัฒนาพื้นที่เมืองจังหวัดอุดรธานี และในอนาคตคาดว่าภัยการขาดแคลนน้ำจะทวีความรุนแรงมากขึ้นภายใต้การเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ งานวิจัยชิ้นนี้มีเป้าหมายในการระบุว่าในพื้นที่เมืองอุดรธานีมีปัจจัยอะไร พื้นที่ใดและใครที่อยู่ภายใต้ความเสี่ยงภัยการขาดแคลนน้ำภายใต้แนวคิดการประเมินความเสี่ยง (Pressure and Release Model) ที่ถือว่าความเสี่ยง (Risk) เป็นความสัมพันธ์ของภาวะภัย (Hazard) ความเปราะบาง (Vulnerability) และศักยภาพ (Capacity) โดยในงานวิจัยนี้มีกระบวนการวิเคราะห์หลักคือการวิเคราะห์องค์ประกอบ (Factor Analysis) ของปัจจัยทางด้านกายภาพ เศรษฐกิจ สังคม และศักยภาพการจัดการ และผลจากการวิเคราะห์สามารถนำมาใช้ในการสร้างแผนที่ของดัชนีความเสี่ยง (Risk Index) และดัชนีความเปราะบางทางสังคม (Social Vulnerability Index) ด้วยระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (Geographic Information Systems: GIS) ผลการวิเคราะห์พบว่าปัจจัยที่ส่งผลต่อการเกิดการขาดแคลนน้ำในพื้นที่เมืองอุดรธานี ประกอบด้วย (1) การใช้ประโยชน์ที่ดิน (2) ความเปราะบางทางสังคม และ (3) ศักยภาพของแหล่งน้ำ โดยพื้นที่ที่มีความเสี่ยงการขาดแคลนน้ำมากที่สุดในพื้นที่เมืองอุดรธานี คือ พื้นที่ตำบลหมากแข้งในเขตเทศบาลนครอุดรธานีซึ่งเป็นพื้นที่ศูนย์กลางของเมืองอุดรธานี สำหรับการวิเคราะห์ความเปราะบางทางสังคมพบว่าพื้นที่บริเวณรอบนอกเทศบาลมีระดับความเปราะบางทางสังคมมากกว่าในเขตเทศบาลนครอุดรธานี