การปฏิรูปตนเองเพื่อการอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมหลากหลายวัฒนธรรมของพุทธศาสนิกชนไทย: รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์

Abstract

โครงการวิจัย “การปฏิรูปตนเองเพื่อการอยู่ร่วมกันกับผู้อื่นในสังคมหลากหลายวัฒนธรรมของพุทธศาสนิกชนไทย” มีวัตถุประสงค์ดังนี้ 1. เพื่อศึกษาทัศนะของพุทธศาสนิกชนไทยเกี่ยวกับประเด็นความหลากหลายทางวัฒนธรรม และการอยู่ร่วมกันกับ “ผู้อื่น” ที่มีความแตกต่างทางชาติพันธุ์ ภาษา ความเชื่อทางศาสนาและอุดมการณ์ทางการเมือง ในที่นี้จะเน้นกรณีการอยู่ร่วมกับศาสนิกชนที่มีความเชื่อแตกต่างกัน 2. เพื่อศึกษาแนวคิดและท่าทีของพุทธศาสนิกชนไทยในกรณีการรณรงค์เรียกร้องให้บัญญัติพุทธศาสนาประจำชาติไทยในรัฐธรรมนูญและอื่น ๆ ในฐานะกรณีตัวอย่างที่แสดงถึงความไม่สอดคล้องกับการยอมรับเรื่องความหลากหลายทางวัฒนธรรม 3. เพื่อสำรวจและประเมินความคิดและแนวทางการปฏิรูปตนเองเพื่อการอยู่ร่วมกันกับผู้อื่นในสังคมประชาธิปไตยที่ยอมรับความหลากหลายทางอัตลักษณ์ของบุคคล สิทธิ เสรีภาพและความเสมอภาคของมนุษย์ทุกคนภายในรัฐ จากการสำรวจเอกสารและการสัมภาษณ์ พบว่าพุทธศาสนิกชนที่ให้สัมภาษณ์ได้ตระหนักถึงการดำรงอยู่ของผู้คนที่มีความแตกต่างทางศาสนาและวัฒนธรรมในสังคมไทยตั้งแต่อดีตจนปัจจุบัน และเชื่อว่าพุทธศาสนิกชนไทยมีขันติธรรมในทางศาสนาสูงนับแต่อดีตมาแล้ว พุทธศาสนิกชนไทยจึงไม่ใช่ผู้เริ่มต้นก่อความขัดแย้งทางศาสนาและวัฒนธรรม ความขัดแย้งต่าง ๆ มาจากภายนอก ซึ่งถือว่าเป็นภัยคุกคามต่อพระพุทธศาสนา พุทธศาสนิกชนทั้งหมดยอมรับว่า ในปัจจุบัน เราต้องให้ความเคารพในความแตกต่างทางวัฒนธรรม กลุ่มทางศาสนาและวัฒนธรรมต้องมีความเคารพซึ่งกันและกัน อย่างไรก็ตาม เนื่องจากพุทธศาสนิกชนไทยส่วนใหญ่ยังมีแนวคิดแบบศาสนนิยมและชาตินิยม จึงไม่สามารถเปิดใจยอมรับความเท่าเทียมกันทางวัฒนธรรมศาสนาในสังคมไทยได้อย่างเต็มที่ เนื่องจากมองว่าศาสนาอื่นเป็นภัยต่อความมั่นคงของพระพุทธศาสนาในสังคมไทยและเป็นภัยต่อชาติ พุทธศาสนิกชนไทยส่วนใหญ่จึงเห็นว่าการบัญญัติพุทธศาสนาประจำชาติไทยไว้ในรัฐธรรมนูญเป็นเรื่องที่มีเหตุผล เพราะนอกจากจะช่วยรักษาเจตนารมณ์ของพระมหากษัตริย์ในด้านการทำนุบำรุงพระพุทธศาสนาให้ดำรงอยู่ตลอดไปแล้วยังช่วยให้ชาวไทยอยู่ร่วมกันอย่างสงบร่มเย็น ทั้งยังเชื่อว่า แนวคำสอนและท่าทีอันเปิดกว้างต่อศาสนาอื่น ๆ ของพระพุทธศาสนาจะช่วยส่งเสริมให้สังคมไทยเป็นสังคมพหุวัฒนธรรมที่เป็นกว้างต่อเสรีภาพทางศาสนา ในประเด็นการปฏิรูปตนเองเพื่อการอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมหลากหลายวัฒนธรรมของพุทธศาสนิกชน มีข้อสรุปเป็น 2 แนวทางหลัก คือ (1) การปรับแนวปฏิบัติของพุทธศาสนิกชนและองค์กรทางพระพุทธศาสนาในสังคมไทยในเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างศาสนาและวัฒนธรรมเสียใหม่ให้สอดรับกับการเป็นสังคมพหุวัฒนธรรมในอนาคต โดยการทบทวนการตีความคำสอนและแนวปฏิบัติของตนให้ถูกต้องตามหลักคำสอนในพระไตรปิฎก และการทำความเข้าใจอันดีระหว่างศาสนาด้วยการสานเสวนาระหว่างศาสนา ซึ่งมีกิจกรรมหรือโครงการบำเพ็ญสาธารณประโยชน์โดยไม่แบ่งแยกกลุ่มทางศาสนาเป็นแกนกลางในการร่วมมือ (2) การปฏิรูปในระดับโครงสร้างของรัฐ-ศาสนาให้สอดรับกับสังคมเสรีประชาธิปไตยและความเป็นสังคมพหุวัฒนธรรม คือ ต้องแยกศาสนาออกจากรัฐ รัฐต้องเป็นกลางระหว่างศาสนา ไม่สนับสนุนศาสนาใดศาสนาหนึ่งเป็นการเฉพาะ นอกจากนี้ ต้องรื้อสร้างอัตลักษณ์ไทยหรือนิยามความเป็นไทยใหม่ที่ไม่อิงอยู่กับอัตลักษณ์ทางศาสนาของคนส่วนใหญ่ คือ พระพุทธศาสนาหรือความเป็นพุทธศาสนิกชน พุทธศาสนิกชนที่ให้สัมภาษณ์ส่วนใหญ่ที่มีแนวคิดอนุรักษนิยมเห็นด้วยกับข้อ (1) แต่ไม่เห็นด้วยกับข้อ (2) ส่วนพุทธศาสนิกชนที่มีแนวคิดแบบเสรีนิยม (ซึ่งเป็นกลุ่มน้อยมาก) เห็นด้วยกับทั้งข้อ (1) และ (2) ผู้วิจัยเห็นด้วยกับแนวทั้งสอง เพราะผู้วิจัยเชื่อว่าการปรับโครงสร้างความสัมพันธ์ระหว่างศาสนากับรัฐไทยใหม่ รวมทั้งการปฏิรูปตนเองในระดับจิตสำนึกแห่งความเป็นไทยและความเป็นชาติเท่านั้น จึงจะช่วยให้พลเมืองไทยที่มีความแตกต่างด้านความเชื่อและแนวปฏิบัติทางศาสนาสามารถดำรงอยู่ร่วมกันได้ด้วยดีและมีสันติสุขอย่างแท้จริง