บทบาทของการสื่อสารต่อการธำรงรักษาเครือข่ายแฟนคลับของวงโมเดิร์นด็อก

Abstract

งานวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาถึงคุณลักษณะทางด้านประชากร และคุณลักษณะด้านรูปแบบการดำเนินชีวิตของแฟนคลับวงโมเดิร์นด็อก รวมถึงพฤติกรรมการสื่อสารของแฟนคลับวงโมเดิร์นด็อก และวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของบทบาทการสื่อสารกับการก่อตัวการทำหน้าที่ และการธำรงรักษาเครือข่ายแฟนคลับวงโมเดิร์นด็อก โดยใช้กรอบแนวคิดเรื่องบทบาทของสื่อและการสื่อสารแนวคิดเรื่องกลุ่มและเครือข่าย แนวคิดเรื่อง “แฟน” และ “ความเป็นแฟน” แนวคิดเรื่องเพลงอินดี้ แนวคิดเกี่ยวกับลักษณะทางประชากรและแนวคิดเกี่ยวกับลักษณะทางจิตวิทยา ซึ่งใช้การวิจัยเชิงคุณภาพในการศึกษา โดยอาศัยการสัมภาษณ์เจาะลึก การสังเกตอย่างมีส่วนร่วม การศึกษาข้อมูลจากเอกสารต่าง ๆ และการวิเคราะห์ผลงานเพลง ผลการวิจัยพบว่า คุณลักษณะทางประชากรของแผนคลับวงโมเดิร์นด็อก มีลักษณะดังนี้ 1) อายุ 15-32 ปี 2) เพศ มีทั้งเพศชายและเพศหญิง 3) อาชีพ มีความหลากหลาย 4) ระดับการศึกษา ตั้งแต่ชั้นมัธยมศึกษาจนถึงปริญญาโท 5) สถานภาพทางเศรษฐกิจ มีทั้งในระดับปานกลางค่อนข้างน้อยและในระดับปานกลางค่อนข้างมาก 6) ภูมิลำเนา มาจากทุกจังหวัดในประเทศไทย แต่จะเข้ามาศึกษาต่อหรือทำงานในกรุงเทพฯ ส่วนคุณลักษณะด้านรูปแบบดำเนินชีวิต แบ่งเป็น 3 ด้าน คือ 1) กิจกรรม จะเกี่ยวข้องกับการใช้สื่อต่าง ๆ 2) ความสนใจ มีทั้งกลุ่มที่มีความสนใจที่ไม่หลากหลาย เช่น บันเทิง ดนตรี และศิลปะ และกลุ่มที่มีความสนใจที่หลากหลาย ทั้งบันเทิง ศิลปะ ศาสนาไปจนถึง การเมือง เศรษฐกิจ สังคม 3) ความคิดเห็น จะมีความคิดเห็นไปตามความสนใจของกลุ่มตัวอย่างแต่ละคน พฤติกรรมสื่อสารของแฟนคลับ ทั้งในการสื่อสารระหว่างแฟนคลับและศิลปิน และระหว่างแฟนคลับด้วยกันเอง จะผ่านการใช้สื่อต่าง ๆ 5 ประเภท คือ สื่อมวลชน สื่อบุคคล สื่อสมัยใหม่ สื่อกิจกรรม และสื่อวัตถุ ซึ่งแฟนคลับจะมีพฤติกรรมของการใช้สื่อที่ค่อนข้างมาก มีการใช้สื่อแบบบูรณาการ คือ จะไม่ใช้สื่อ ๆ ใดแค่เพียงสื่อเดียว แต่จะใช้สื่อต่าง ๆ หลาย ๆ สื่อ เพื่อให้ได้ข้อมูลหรือตอบสนองความต้องการของตนเองได้อย่างเต็มที่ ผลการวิจัยยังพบว่า การสื่อสารกันในพื้นที่และช่วงเวลาต่าง ๆ คือ 1) พื้นที่ในช่วงเวลาชีวิตประจำวันแฟนคลับจะติดต่อสื่อสารกันโดยจะมีรูปแบบของการสื่อสารระหว่างบุคคล และมีการสร้างความสัมพันธ์ส่วนตัวขึ้นมา 2) พื้นที่ในช่วงเวลาพิเศษ อันได้แก่ กิจกรรมคอนเสิร์ต และกิจกรรมแฟนคลับ แฟนคลับจะมีการแสดงอัตลักษณ์ของตนเองและกลุ่มออกมาอย่างอิสระด้วย ส่วนบทบาทของการสื่อสารในการก่อตัว การทำหน้าที่และการธำรงรักษาเครือข่ายแฟนคลับนั้น แบ่งบทบาทต่าง ๆ ได้เป็น 4 ประเภท คือ 1) บทบาททางด้านการติดตามเผยแพร่ข่าวสาร (Serveillance) 2) บทบาททางด้านการสร้างความมีเอกลักษณ์ให้แก่บุคคลหรือกลุ่ม (Identity) 3) บทบาทในการ่วมตั้งกลุ่ม หรือการมีปฏิสัมพันธ์ทางสังคม (Relationship) และ 4) บทบาทด้านความบันเทิง (Diversion) การวิจัยครั้งนี้ยังพบข้อโตแย้งกับนิยามของคำว่าแฟนคลับที่มองว่าเป็นกลุ่มคนเฉื่อยชา (passive audience) รับสารตามความต้องการของผู้ส่งสาร มาสู่การเป็นผู้รับสารที่ความกระตือรือร้น (active audience) มีการเลือกรับสาร การแสวงหาข้อมูลข่าวสาร และใช้ข้อมูลข่าวสารที่ได้ตอบสนองความต้องการของตัวเอง นอกจากนี้ผู้วิจัยยังพบว่า การรวมกลุ่มกันของแฟนคลับในพื้นที่กิจกรรมพิเศษทั้ง 2 พื้นที่ เป็นการสร้างพื้นที่ทางโลกเข้ามาแทนที่พื้นที่ทางธรรม หรือพิธีกรรมทางศาสนาในสังคมสมัยโบราณ กิจกรรมที่ถูกสร้างขึ้นมาใหม่นี้สามารถตอบสนองความต้องการการยอมรับและความต้องการเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่มและสังคมได้ เช่นเดียวกับกิจกรรมของพิธีกรรมทางศาสนาในอดีต