บทบาทการส่งผ่านของเครือข่ายโรงเรียนและชุมชนในการส่งเสริมความสำเร็จของชุมชนแห่งการปฏิบัติด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม : การวิจัยเน้นการวิเคราะห์เครือข่ายทางสังคม

Abstract

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยแบบวิธีผสม มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) พัฒนาตัวบ่งชี้สำหรับวิเคราะห์รูปแบบเครือข่ายชุมชน กระบวนการดำเนินงาน ความสำเร็จในการดำเนินงานและผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นกับครู นักเรียน และชุมชนในเครือข่าย 2) วิเคราะห์รูปแบบเครือข่ายชุมชนในการดำเนินงานด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมจากตัวบ่งชี้ที่พัฒนาขึ้น 3) วิเคราะห์และเปรียบเทียบกระบวนการทำงานและความสำเร็จในการดำเนินงานของเครือข่ายชุมชนที่มีรูปแบบต่างกัน และ 4) วิเคราะห์ผลของเครือข่ายโรงเรียนและชุมชนในฐานะตัวแปรส่งผ่านในการส่งเสริมชุมชนแห่งการปฏิบัติด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และผลที่เกิดขึ้นกับครู นักเรียน และชุมชนในเครือข่าย การวิจัยแบ่งเป็น 3 ขั้นตอน คือ ขั้นตอนแรก การวิเคราะห์รูปแบบเครือข่ายชุมชน เครือข่ายทางสังคม โดยจำแนกตามรูปแบบชุมชน กลุ่มตัวอย่าง 40 ชุมชน รวมสมาชิก 475 คน ใช้แบบสำรวจที่พัฒนาขึ้นมีค่าความเที่ยงเท่ากับ 0.768 และโมเดลวัดมีความสอดคล้องกับข้อมูลเชิงประจักษ์ ขั้นตอนที่สอง การเปรียบเทียบระดับความสำเร็จในการดำเนินงานด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และการเรียนรู้อย่างยั่งยืนของเครือข่ายชุมชน ระหว่างรูปแบบเครือข่ายชุมชนที่ต่างกัน ด้วยวิธีผสม โดยใช้กลุ่มตัวอย่างที่จำแนกได้จากขั้นตอนที่แรก จำนวน 8 ชุมชน วิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณด้วยสถิติเชิงบรรยาย สถิติเชิงสรุปอ้างอิง ได้แก่ วิเคราะห์ความแปรปรวนทางเดียวของตัวแปรพหุนาม (one – way MANOVA) และการวิเคราะห์องค์ประกอบเชิงยืนยัน และขั้นตอนที่สาม วิเคราะห์ผลของเครือข่ายโรงเรียนและชุมชนในฐานะตัวแปรส่งผ่านในการส่งเสริมชุมชนแห่งการปฏิบัติด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และผลที่เกิดขึ้นกับครู นักเรียน และชุมชนในเครือข่าย ด้วยการวิเคราะห์เครือข่ายทางสังคม และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยการสร้างข้อสรุปแบบอุปนัย ผลการวิจัยพบว่าตัวบ่งชี้รูปแบบชุมชนกระบวนการดำเนินงาน ความสำเร็จ และผลลัพธ์ประกอบด้วยโมเดลการวัด 4 โมเดล โดยลักษณะของการทำงานของชุมชนที่พบมาก 5 อันดับแรก คือ การก่อตั้งขึ้นจากความความสนใจร่วมกันของสมาชิก การพูดเรื่องที่สนใจร่วมกัน เพื่อแลกเปลี่ยนแนวคิดกันอย่างสม่ำเสมอ ความเต็มใจอย่างแข็งขันที่จะร่วมทำงานกับกลุ่ม การสร้างแรงจูงใจในการแบ่งปันความรู้ของผู้นำกลุ่ม และการได้ใช้ความรู้ของตนร่วมกันแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นระหว่างทำกิจกรรมร่วมกัน ใช้เป็นเกณฑ์ในการจำแนกรูปแบบเครือข่ายชุมชน ซึ่งส่งผลต่อกระบวนการดำเนินงานและความสำเร็จในการดำเนินงานของเครือข่ายชุมชนอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 โดยแบ่งกระบวนการดำเนินงานได้เป็น 2 ประเภท คือ ชุมชนที่เน้นกระบวนการดำเนินงานด้านโครงสร้างของความสัมพันธ์ และชุมชนที่เน้นกระบวนการดำเนินงานด้านการเรียนรู้หรือศักยภาพความเข้มแข็งของชุมชน และกระบวนการดำเนินงานส่งผลต่อความสำเร็จในการดำเนินงานของเครือชุมชน และพบว่า เครือข่ายชุมชนแห่งการปฏิบัติมีผังโครงสร้างเครือข่ายแตกต่างจากชุมชนธรรมชาติ กล่าวคือ เครือข่ายชุมชนแห่งการปฏิบัติมีผังโครงสร้างแบบปกติ ในขณะที่เครือข่ายชุมชนธรรมชาติจะมีภาวะช่องว่างโครงสร้างและเครือข่ายแบบปกติ ส่งผลให้เครือข่ายชุมชนธรรมชาติมีความเข้มแข็งและความสัมพันธ์ภายในเครือข่ายน้อยกว่าเครือข่ายชุมชนแห่งการปฏิบัติ โดยครูแสดงสองบทบาทสำคัญ คือ บทบาทบุคคลศูนย์กลางต่อการดำเนินงานด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมผ่านเครือข่ายโรงเรียน – ชุมชน และบทบาทบุคคลคั่นกลางในชุมชนธรรมชาติ และเพื่อส่งเสริมการดำเนินงานด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมผ่านเครือข่ายโรงเรียน – ชุมชน จึงควรเน้นการจัดการศึกษาตลอดชีวิต โดยมีครูเป็นผู้ประสานเครือข่าย