การอนุรักษ์และพัฒนาสิ่งแวดล้อมเมือง กรุงธนบุรี

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาพัฒนาการของสิ่งแวดล้อมเมืองในกรุงธนบุรี ทั้งปัจจัยด้านการเมืองการปกครอง เศรษฐกิจและสังคม 2) วิเคราะห์ประเภท การกระจายตัวของสิ่งแวดล้อมเมือง คุณค่าและเอกลักษณ์ของสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์วัฒนธรรมในกรุงธนบุรี 3) วิเคราะห์การเชื่อมโยงระหว่างสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์วัฒนธรรมกับพื้นที่โดยรอบและวิเคราะห์ศักยภาพ ปัญหาและความต้องการของพื้นที่ศึกษา และ 4) เสนอแนะแนวทางการอนุรักษ์และพัฒนาสิ่งแวดล้อมเมืองกรุงธนบุรี ผลการศึกษาพบว่า หลังจากมีการขุดคลองลัดแม่น้ำเจ้าพระยาตรงบริเวณเมืองบางกอกในสมัยอยุธยา กรุงธนบุรีได้มีพัฒนาการความเป็นเมืองสืบเนื่องต่อมา โดยมีบทบาทเป็นเมืองหน้าด่านและเมืองท่าให้กับกรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรีเป็นราชธานีของไทย ในช่วงปี พ.ศ.2310-2325 ในสมัยสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช พัฒนาการของสิ่งแวดล้อมเมืองในด้านต่างๆ ได้มีการเปลี่ยนแปลงไปตามบทบาทของเมืองแต่ละยุคสมัย โดยลักษณะการตั้งถิ่นฐานเป็นรูปแบบของชุมชนริมน้ำและเกษตรกรรมใช้เส้นทางน้ำเป็นทางคมนาคมหลักและมีประชากรที่มีเชื้อชาติหลากหลายอยู่รวมกันทั้งชาวไทยดั้งเดิม ชาวจีน ชาว มุสลิม ชาวตะวันตก รวมทั้งชาวมอญ ลาว ญวน หลังจากเปลี่ยนมาเป็นเขตการปกครองหนึ่งของกรุงเทพมหานครในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ พื้นที่ศึกษากรุงธนบุรีมีบทบาทและการพัฒนาเมืองควบคู่และรองรับความเจริญไปกับฝั่งพระนคร จนกลายมาเป็นชุมชนเมืองขยายตัวไปทั่วพื้นที่โดยมีเส้นทางถนนเป็นเส้นทางคมนาคมหลักในปัจจุบัน ผลจากการวิเคราะห์พบว่า กรุงธนบุรีมีสิ่งแวดล้อมเมืองที่มีคุณค่าและเอกลักษณ์เป็นจำนวนมาก ซึ่งประกอบด้วยมรดกวัฒนธรรมที่เป็น พระราชวัง วัง วัด ศาสนสถาน สถานที่ราชการ บ้าน รวมทั้งชุมชนดั้งเดิมที่อยู่โดยรอบ ประเพณี วัฒนธรรม วิถีชีวิตที่มีเอกลักษณ์ ซึ่งมีการกระจายตัวอยู่ทั่วพื้นที่ โดยเฉพาะริมแม่น้ำเจ้าพระยา คลองสายหลัก ได้แก่ คลองบางกอกน้อย คลองบางกอกใหญ่ คลองชักพระและคลองมอญ รวมทั้งคลองสายย่อยและถนนสายต่างๆ ที่กระจายอยู่ในพื้นที่ โดยมีความเชื่อมโยงและการเข้าถึงทั้งภายในและพื้นที่ใกล้เคียงเข้าด้วยกัน ปัจจุบันกรุงธนบุรีประสบกับปัญหาที่เกิดจากการขยายตัวและความเจริญเติบโตของเมือง รวมทั้งปัญหาที่เกิดกับมรดกและพื้นที่โดยรอบที่มีความแออัดและเสื่อมโทรมของชุมชน ปัญหาด้านสังคมภายในชุมชน รวมทั้งปัญหาที่เกิดจากการพัฒนาทางกายภาพ เช่น การพัฒนาที่ดิน การตัดถนน การสร้างสะพาน การสร้างเขื่อน ประตูน้ำ เป็นต้น ซึ่งหากไม่มีการควบคุมและการระมัดระวังอาจส่งผลให้เกิดความสูญเสียคุณค่าและเอกลักษณ์ต่อสิ่งแวดล้อมเมือง กรุงธนบุรี การอนุรักษ์และพัฒนาสิ่งแวดล้อมเมือง กรุงธนบุรีนั้นควรมีการวางแผนทั้งในระดับภาพรวม เพื่อเป็นข้อกำหนดหรือกรอบนำไปปฏิบัติในการอนุรักษ์ พัฒนาพื้นที่ให้ดำเนินงานได้บรรลุตามเป้าหมาย วัตถุประสงค์ นโยบายและมาตรการทางวางไว้ โดยมีการวางแผนการอนุรักษ์และพัฒนาพื้นที่ในระดับชุมชนมาสนับสนุน เพื่อเพิ่มศักยภาพ ป้องกัน แก้ไขปัญหาได้ตรงจุดและสอดคล้องกับความต้องการของพื้นที่ด้วย นอกจากมีการอนุรักษ์ บูรณะ ปรับปรุงตัวมรดกวัฒนธรรมแล้ว ควรคำนึงถึงพื้นที่ที่อยู่โดยรอบด้วยเช่นกัน อันได้แก่ ชุมชน สภาพทางธรรมชาติ หรือสิ่งที่ถือเป็นเอกลักษณ์ของชุมชน เช่น ประเพณี วัฒนธรรม วิถีชีวิต กิจกรรมทางสังคมและเศรษฐกิจ เพื่อคงไว้ถึงคุณค่าและเอกลักษณ์ของพื้นที่และพื้นที่ศึกษากรุงธนบุรี ในอันที่จะส่งผลดีต่อเนื่องไปยังการเป็นทรัพยากรการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมของกรุงธนบุรีต่อไป