ฟ้อนผีฟ้านางเทียม : การฟ้อนรำในพิธีกรรมและความเชื่อของชาวอีสาน

Abstract

ฟ้อนผีฟ้านางเทียม : การฟ้อนรำในพิธีกรรมและความเชื่อของชาวอีสาน มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการฟ้อนในพิธีกรรมของชาวบ้าน ณ อำเภอพระยืน จังหวัดขอนแก่น โดยศึกษาจากเอกสารงานวิจัย จากการสัมภาษณ์ และจากการสังเกตพิธีกรรมและการฟ้อน ผลจากการศึกษาพบว่ากลุ่มนางเทียน หรือพิธีกร และผู้เข้าร่วมพิธีฟ้อนผีฟ้าในอำเภอพระยืน สืบเชื้อสายมาจากเวียงจันทน์และยังคงสืบทอดพิธีฟ้อนผีฟ้ามาอย่างต่อเนื่อง การฟ้อนผีฟ้ามีสองลักษณะคือ 1. การฟ้อนผีฟ้าในการรักษาโรค เมื่อมีการเจ็บป่วยเกิดขึ้นในครอบครัว ญาติพี่น้องจะเชิญนางเทียมมาทำพิธีฟ้อนผีฟ้าเพื่อรักษาโรคให้สมาชิกในครอบครัวนั้น 2. การฟ้อนผีฟ้าในการบูชาผีฟ้า โดยจะมีพิธีการฟ้อนเป็นพิธีใหญ่ประจำปี คือในวันที่ 13-15 เมษายน ผู้เข้าร่วมพิธีจะฟ้อนกันตลอดสามวันสามคืน ท่าฟ้อนผีฟ้า ปัจจุบันยังคงรูปแบบการฟ้อนดั่งเดิมซึ่งพบว่ามีวาดฟ้อนสามลักษณะคือ 1. วาดฟ้อนท่าเดียวเป็นการฟ้อนโดยใช้ท่าฟ้อนท่าเดียวไปเรื่อยๆ 2. วาดฟ้อนหลายท่าเป็นการการฟ้อนโดยนำท่าฟ้อนหลายท่ามาเชื่อมต่อกันเป็นกระบวน 3. วาดฟ้อนเข้าคู่เป็นการฟ้อนซึ่งมักเป็นหญิงกับหญิงในท่าฟ้อนต่างๆ กัน วาดฟ้อนเหล่านี้ยังพบลักษณะเด่นในการใช้มือ เท้า ลำตัว ดังนี้ มีการใช้มือในระดับลำตัวไปข้างหน้า มีการย่ำเท้าไม่เปิดส้น และการก้าวเท้าช้าๆ มีการขย่มเข่า ประมาณสี่หรือแปดจังหวะ ต่อหนึ่งก้าวมีการใช้เท้าลักษณะอื่นๆ เช่นท่าเขย่งเท้า กระโดดด้วยปลายเท้าและท่าจรดปลายเท้าข้างเดียวในขณะหยุดอยู่กับที่ มีการใช้ลำตัวตรงและมีการก้มตัวไปข้างหน้า มีการแอ่นตัวไปด้านหลังและเอียงตัวไปด้านข้างในขณะที่หยุดฟ้อนอยู่กับที่ ท่าฟ้อนผีฟ้านี้มีลักษณะใกล้เคียงกับท่าฟ้อนอีสานในการแสดงอื่นๆ เช่นการแสดงหมอลำ ในปัจจุบัน ดนตรีที่ใช้ในการฟ้อน เป็นการบรรเลงด้วยแคนแปดเพียงอย่างเดียว ส่วนลายหรือเพลง ใช้ลายทางยาวหรือลายอ่านหนังสือในการขับลำเชิญผีฟ้า ส่วนการฟ้อนใช้ลายทางสั้นการแต่งกายของผู้ฟ้อนเป็นแบบพื้นเมืองอีสาน สิ่งที่จำเป็นในการแต่งกายคือ ผ้าสไบ การฟ้อนผีฟ้าในการรักษาโรคและการบูชาผีฟ้าในอำเภอพระยืน คาดว่า จะยังมีอยู่ต่อไปตราบใดที่คนอีสานยังนับถือผี และสมควรจะมีการศึกษาความเชื่อ และพิธีกรรมการฟ้อนผีฟ้าในเขตชุมชนอื่นๆ ในภาคอีสานให้กว้างขวางต่อไป